Anasayfa
DÜNYA'nın ŞEKLİ ve SONUÇLARI
Dünyamız
Samanyolu Galaksisi'ndeki yıldız sistemlerinden
güneş sisteminde yer alır. Bütün gezegenler elips
şeklinde bir yörüngede hareket ederler.
AY VE ÖZELLİKLERİ
Ay dünyamızın 1/50’si kadardır. Bu sebeple
Ayda yerçekimi azdır (dünyadakinin 1/6’sı kadardır).
Ayda atmosfer yoktur. Bunun sonucunda; hava
ve su yoktur. Meteorolojik olay (iklim) görülmez. Meteorlar doğrudan ay yüzeyine
düşer. Sonuçta büyük krater çukurlukları oluşmuştur. Günlük sıcaklık farkı
fazladır. Bu sebeple mekanik çözülme fazladır. Canlı hayatı yoktur. İç ısısını
kaybetmiştir. Bundan dolayı volkanik olay görülmez.
AYIN HAREKETLERİ
1) Kendi ekseni çevresindeki hareketi
2) Dünya çevresindeki hareketi
3) Dünya ile birlikte güneş çevresindeki
hareketi
*** Ay hem kendi hem de dünya çevresindeki
bir turunu aynı sürede (29,5 gün) tamamladığı için dünyadan ayın sürekli aynı
yüzeyi görülür.
Ay günü: Dünyadaki herhangi bir meridyenin
ard arda iki kez Ayın karşısından geçinceye kadar geçen süredir. Bu süre 24 saat
50 dakikadır.
Güneş günü: 24 saattir.
*** Ay günü ile güneş günü arasındaki zaman
farkından dolayı bir yerde Ay her gün bir önceki güne göre daha geç gözlenir ve
gel-git olayı daha geç oluşur.
AYIN EVRELERİ
Ayın aydınlık yüzünün dünyadan görünüşünde
bir ay boyunca meydana gelen değişikliklerdir.
Yeniay ve dolunay evrelerinde büyük gel-git
yaşanır. Sebebi dünya, ay ve güneşin aynı doğrultuda olmasıdır. İlk ve son
dördünde ise küçük gel-git yaşanır.
Güneş tutulması, Ayın Güneş ile Dünya arasına
girmesi ve bazı özel koşulların sağlanmasıneticesinde meydana gelir.Tutulmanın
olabilmesi için, Ayın, Dünya etrafındaki yörüngesiyle Dünyanın Güneş etrafındaki
yörüngesinin kesişim yerlerini belirleyen düğüm noktalarında veya bu noktalar
civarında (Yeniay safhasında) bulunması gerekir.
Bilindiği üzere bir yıl içerisinde Ay, Dünya
etrafında 12 kez dolanır. Dolayısıyla, eğer Ayın yörünge düzlemi Dünya’nınkiyle
çakışık olsaydı, bir yılda 12 kez Güneş tutulması meydana gelebilirdi. Fakat
durum böyle değildir. Ayın yörünge düzlemi ileDünya’nınki arasında yaklaşık 5°
9’ lık bir açı vardır. Bu açı nedeniyle Dünya, Ay ve Güneş, Ayın Dünya
etrafındaki her dolanımında tam olarak aynı doğrultuda bulunmazlar. Böylece her
ay bir Güneş tutulması oluşması engellenmiş olur. Nitekim bir yılda en az iki,
en çokbeş Güneştutulması meydana gelebilir.
Ay dünya etrafındaki yörüngesini tamamlarken,
dünyanın güneş ve ay arasında kalmasına neden olabilir. Bu durumda ay yüzeyine
düşen güneş ışınları dünya tarafından engellenmiş olur. Karanlıkta kalan ay kısa
süreli de olsa dünyadan gözlenemez bu olaya ay tutulması adı verilir. Bulutsuz
bir gecede çıplak gözle rahatlıkla fark edilebilen bu olay, güneş tutulmasına
göre, dünya yüzeyinde daha geniş bir alandan gözlenebilir. Ay tutulmasının dünya
yüzeyinden gözlenebildiği alan dünyanın yarısından 24º kadar fazladır.
DÜNYANIN ŞEKLİ VE SONUÇLARI
Dünyamızın Ekvatorda şişkin, Kutuplarda basık
olan kendine has şeklineGEOİD denir.
DÜNYANIN
BOYUTLARI
Ekvator çevresi: 40.076 km
Kutuplar çevresi: 40.009 km
Ekvator yarıçapı: 6378 km
Kutuplar yarıçapı: 6357 km
Karalar yüzölçümü:149 milyon km2(%29)
Denizler yüzölçümü: 361 milyon km2(%71)
KYK’de karalar %39 denizler %61
GYK’de ise karalar %19 denizler %81 dir.
DÜNYANIN ŞEKLİNİN SONUÇLARI
Ekvatorun uzunluğu tam dairelik bir
meridyenin uzunluğundan fazladır.
Paralellerin uzunluğu kutuplara doğru
azalır.
İki meridyen arasındaki uzaklık kutuplara
doğru azalır.
Güneş ışınlarının düşme açısı kutuplara
doğru azalır.
Yer şekilleri haritaya gerçeğe tam uygun
olarak aktarılamaz.
Aynı anda
Dünyanın yarısı aydınlık (gündüz) yarısı karanlık (gece) olur.
Dünyanın çizgisel dönüş hızı kutuplara
doğru azalır.
Yer çekimi kutuplara doğru artar.
Dünyanın çizgisel dönüş hızı kutuplara
doğru azalır.
Yer çekimi kutuplara doğru artar.
DÜNYANIN
HAREKETLERİ VE SONUÇLARI
Gece gündüz olayı ardalanır (birbirini
takip eder).
Güneş ışınlarının düşme açısı günün her
saatine göre değişir.
Yerel saat farkları oluşur.
Günlük sıcaklık farkları oluşur. Buna bağlı
olarak meltem rüzgarları oluşur. Mekanik çözülme olur.
Sürekli rüzgarların esme yönünde sapmalar
olur.
Okyanus akıntılarında sapmalar ve halkalar
olur.
Dinamik basınç merkezleri oluşur. Yönler
belirlenir. Fotosentez meydana gelir.
DÜNYANIN EKSENİ ÇEVRESİNDE DÖNÜŞÜNDE DOĞAN HIZLAR
1) ÇİZGİSEL HIZ VE SONUÇLARI (Enleme bağlı)
Çizgisel hız en fazla Ekvator üzerindedir
(1670 km/h) . Bu hız kutuplara doğru azalır. Bunun sonucunda;
Güneşin doğuş ve batış süresi kutuplara
doğru uzar.
Gece gündüz arasındaki fark kutuplara doğru
artar.
Atmosferin kalınlığı Ekvatorda fazla,
kutuplarda azdır.
Ekvatorda yerçekimi az, kutuplarda
fazladır.
2) AÇISAL HIZ VE SONUÇLARI (Boylama bağlı)
Dünyanın açısal hızı;
24 saatte: 360°
1 saatte : 15°
4 dakikada :1° dir.
*** Açısal hız her enlemde aynıdır. Açısal hız sonucunda yerel
saat farkları oluşur.
DÜNYANIN YILLIK HAREKETİ VE SONUÇLARI
Dünyanın güneş çevresinde dönerken izlediği yola yörünge, meydana
getirdiği düzleme de yörünge düzlemi (ekliptik düzlem) denir. Dünyamızın
yörüngesi elips biçimindedir.
ELİPS BİÇİMİNDEKİ YÖRÜNGENİN SONUÇLARI
Dünyamız güneşe bazen yaklaşır, bazen güneşten uzaklaşır.
Dünyanın güneşe en yakın olduğu tarih 3 ocaktır. En uzakta olduğu tarih ise 4
temmuzdur.
Dünya güneşe yaklaşınca güneşin çekim kuvveti artar. Böylece
dünya güneş çevresinde daha hızlı dönmeye başlar. Sonuçta şubat ayı 28 gündür.
Yani K.Y.K ‘de kış mevsimi iki gün kısa olmaktadır.
Dünya güneşten uzaklaşınca çekim kuvveti ve hız azalır. Sonuçta
yaz mevsimi K.Y.K.’de iki gün daha uzun olmaktadır.
*** Kısacası elipsoid yörünge mevsim sürelerinin farklı olmasında
etkilidir. Dünyamızın yörüngesi daire biçiminde olsaydı; mevsim süreleri
birbirine eşit olacaktı.
EKSEN EĞİKLİĞİ VE SONUÇLARI
(Ekvator düzlemi ile ekliptik arasında 23°27' , yer ekseni ile
ekliptik arasında 66°33' açı olması)
Dönenceler meydana gelir. Dönence: kuzey ve güney yarım kürelerde
güneş ışınlarının en son dik geldiği noktalara denir.
Matematik iklim kuşakları oluşur.
Güneş ışınlarının düşme açısı yıl boyunca değişir. Güneş ışınları
yıl içinde dönencelere birer kez, dönenceler arasına da ikişer kez dik açıyla
düşerler. Dönenceler dışında hiçbir yere güneş ışınları dik olarak düşmez.
Mevsimler oluşur. Dört mevsimin tek yaşandığı kuşak ılıman
kuşaktır. Sebebi: güneş ışınlarının düşme açısında yıl boyunca değişikliğin
fazla olmasıdır.
Aynı tarihlerde kuzey ve güney yarımkürelerde farklı mevsim
yaşanması.
Gece gündüz uzunluğunun sürekli değişmesi.
Güneşin doğuş ve batış konumu ile saatinin değişmesi.
Muson rüzgarlarının oluşması.
Aydınlanma dairesinin sürekli değişmesi.
Kutup bölgelerinde 24 saatten uzun gece ve gündüzlerin oluşması.
Örnek: Kutup noktalarında 6 ay gündüz, 6 ay gece yaşanması.
*** Dönence ve matematik iklim kuşaklarının oluşmasında sadece
eksen eğikliği etkilidir. Diğerlerinin oluşmasında eksen eğikliği ile birlikte
yıllık hareketin de etkisi vardır.
EKSEN EĞİKLİĞİ OLMASAYDI; (Ekvator düzlemi ile ekliptik üst üste
çakışsaydı veya yer ekseni ekliptiği dik olarak kesseydi)
Dönenceler oluşmazdı.
Mevsim değişmesi olmazdı.
Güneş ışınları sadece Ekvatora dik gelirdi.
Aydınlanma dairesi sürekli kutup
noktalarına teğet geçerdi.
Gece gündüz süreleri birbirine eşit olurdu.
Güneşin doğuş-batış konumu ve saati
değişmezdi.
EKSEN EĞİKLİĞİ 20°OLSAYDI:
Güneş ışınlarının dik geldiği alan
daralırdı.
Kutup kuşağı ve tropikal kuşağın alanları
daralırken, ılıman kuşak genişlerdi.
Yurdumuzda yazlar daha serin, kışlar daha
ılık olurdu.
Kutup ve ılıman kuşakta sıcaklık ortalaması
azalırken tropikal kuşakta sıcaklık ortalaması artardı.
Gece-gündüz arasındaki zaman farkı
azalırdı.
*** Eksen eğikliğinin 23°27' dan daha büyük olması durumunda
yukarıdakilerin tam tersi bir durum yaşanırdı.
,
alıntıdır...
